Doğa ile Kültürün Birlikteliğini Esas Alan Bir Vizyon
Ege’nin deniz ve kıyı ekosistemleri, biyolojik çeşitlilik ve küçük ölçekli balıkçılık açısından büyük önem taşır. Bölgenin kültürel ve ekonomik dokusunun ayrılmaz bir parçası olan küçük ölçekli balıkçılık —sürdürülebilir yöntemlerle uygulandığında— endüstriyel/ büyük ölçekli balıkçılığa kıyasla biyolojik çeşitlilik üzerinde çok daha düşük bir etkiye sahiptir. Ne var ki benzer tehditlerle karşı karşıya olmalarına rağmen, biyolojik çeşitlilik ve küçük ölçekli balıkçılık genellikle birbirinden kopuk biçimde ele alınmaktadır. Bu boşluğu kapatmak amacıyla, iki yıl süren ve ilgili tüm paydaşları dâhil ettiğimiz katılımcı bir süreçle, biyolojik çeşitliliği sürdürülebilir küçük ölçekli balıkçılıkla entegre eden denizel bir mekânsal önceliklendirme çalışması yürüttük.
Denizel Bir Mekânsal Önceliklendirme
Hedefimiz, gelecekteki koruma yatırımlarının yönlendirilebileceği Türkiye Ege denizel peyzajlarında öncelikli alanları belirlemekti. Yalnızca biyolojik çeşitlilik ya da küçük ölçekli balıkçılık açısından önemli alanlara bakmakla kalmadık; bu alanların karşı karşıya olduğu tehditlerin yoğunluğunu ve bugüne dek aldıkları koruma yatırımlarının düzeyini de dikkate aldık. Böylece:
• hem biyolojik çeşitlilik hem de sürdürülebilir küçük ölçekli balıkçılık için kritik düzeyde önemli,
• diğer alanlara göre daha fazla tehdit altında, ve
• bugüne dek az veya hiç koruma yatırımı almamış alanları tespit ettik.
Bu yaklaşım, koruma açısından en acil müdahale gerektiren alanları belirlememizi sağladı.
Katılımcı Veri Toplama
Katılımcı yöntemle veri toplayarak yerel ve bölgesel dinamikleri derinlemesine anladık. Çalışma iki ana veri kümesini bir araya getirdi: (i) Biyolojik çeşitlilik verileri, (ii) Küçük ölçekli balıkçılık verileri. Toplanan veriler arasında denizel memeliler, köpekbalıkları ve vatozlar, deniz çayırları, mercan toplulukları gibi önemli tür ve habitat dağılımları; habitat çeşitliliği; av araçlarının seçiciliği; deniz kirliliği seviyesi; birim çaba başına av miktarı (CPUE) ve kadın balıkçı oranı gibi birçok gösterge yer aldı.
Çok Kriterli Karar Mekanizması
Denizel ve karasal verileri, çok kriterli bir karar verme yöntemini kullanarak mekânsallaştırdık ve analiz ettik. Bunu yaparken biyolojik çeşitlilik ve küçük ölçekli balıkçılık için öncelikli alanları belirlemek üzere birden fazla faktöre farklı ağırlıklar verdik. Buna, koruma eylemlerinin uygulanabilirliğini değerlendirmek için bir “maliyet katmanı” geliştirmek de dâhildi. Veri kalitesini sağlamak amacıyla ulusal ve uluslararası kaynaklar ile uzman görüşlerini birlikte kullandık. 1×1 km’lik bir karelaj sistemi, ayrıntılı ve karşılaştırılabilir analizler yapmamıza imkân tanıdı. Ardından, gelişmiş yazılımlar kullanarak farklı koruma hedeflerini hesaba katan bir biyolojik çeşitlilik optimizasyonu gerçekleştirdik; böylece nesnel ve eyleme dönük sonuçlar elde ettik.
Önceliği Yüksek Alanlar
Analizin son aşamasında, biyolojik çeşitlilik optimizasyonu sonuçlarını küçük ölçekli balıkçılık için oluşturulan maliyet katmanıyla birleştirdik; böylece değerlendirmemizi yalnızca küçük ölçekli balıkçılık sahalarıyla sınırlayarak Nihai Öncelikli Alanlar Çözüm Setini oluşturduk.
Bu “Nihai Çözüm Seti”, hem biyolojik çeşitlilik açısından en fazla hedefe ulaşılan hem de küçük ölçekli balıkçılığın sürdürülebilirliğini en düşük maliyetle sağlandığı alanlardan oluşuyor. Bu öncelikli alanlar üç bölgede yoğunlaşıyor: Saros Körfezi, Ayvalık ve Ildır Körfezi. Sonuç setinde kapsadığı alanın (seçilen 1*1 km’lik kare sayısı) daha geniş olması nedeniyle Saros Körfezi tüm alanlar içinde daha fazla öne çıkıyor.
Çalışmamızdaki amaç yalnızca bazı analizler yaparak sonuçlar üretmek değil; karar vericilerden uygulayıcılara, sivil toplumdan bağışçılara kadar geniş bir paydaş yelpazesi için somut, eyleme geçirilebilir çıktılar oluşturmak oldu. Yolda Girişimi içinse bu çıktılar, koruma çalışmalarına en acil ihtiyaç duyulan yerde sorumluluk üstlenme çağrısı niteliği taşıdı.
Katılımcı Bilimden Ortak Eylemliliğe:
Saros Körfezi Koruma ve Restorasyon Programı
Bu bilimsel bulgular ışığında; Saros Körfezi Özel Çevre Koruma Bölgesi ve çevresindeki denizel peyzaj alanı için, başta küçük ölçekli balıkçılar olmak üzere bölgedeki tüm ilgili aktörlerle birlikte kapsayıcı ve uzun vadeli bir Koruma ve Restorasyon Programı başlattık. Hedefimiz, Saros Körfezi’nde yerel aktörlerle dayanışma ve iş birliği içinde çalışarak bölgenin toplumsal ve ekolojik direncini artırmak.
Kitaba (İngilizce) buradan ulaşabilirsiniz.